دیوان بین المللی داوری (ICC)

اتاق بازرگانی بین المللی یک سازمان غیرانتفاعی است که مقر آن در پاریس است و اکنون پس از هشتاد و اندی سال که از تأسیس آن می گذرد، همچنان همان اهداف و رسالتی را تعقیب میکند که پایه گذاران اولیه در نظر داشتند. این اتاق، که انعکاس صدای جامعه بازرگانی جهانی است، به خوبی نشان داده که «اقتصاد جهانی» وسیله ای است، برای ایجاد و حفظ صلح و بهروزی بشر.

یکی از روش هایی که اتاق بازرگانی بین المللی برای پیشبرد و پشتیبانی از اقتصاد جهانی اتخاذ کرده، توسعه و گسترش «داوری تجاری بین المللی» است. از همین رو، از سال 1923 یک سازمان داوری را – موسوم به دیوان بین المللی داوری – به صورت تشکیلات وابسته به اتاق بازرگانی بین المللی، تشکیل شده است. دیوان داوری اتاق از ابتدای تاسیس در سال 1923، در توسعه اسلوب داوری به عنوان اسلوب برگزیده جهت حل و فصل دعاوی و اختلافات بازرگانی بین المللی – از دعاوی مربوط به معاملات خرید و فروش کوچک گرفته تا دعاوی و اختلافات کلان مربوط به طرحهای بزرگ زیر بنائی که با تأمین مالی دولتها اجرا می شود – همواره پیشاهنگ بوده است. تا به امروز [سال 2005] دیوان داوری ICC قریب 000/14 پرونده داوری بین المللی را در بیش از 100 کشور به عنوان محل داوری، و با اصحاب دعوی از قریب 150 کشور، تصدی کرده و به سامان رسانده است. این کارنامه، دیوان را به معتبرترین، برجسته ترین و با تجربه ترین سازمان داوری در عرصه جهانی تبدیل کرده است.

با این همه، هنوز نقش دیوان داوری ICC بطور کامل درک نشده، و بویژه از جانب کسانی که به تازگی به دیوان داوری می آیند و با آن آشنا می شوند، همیشه درست فهمیده نمی شود. یک علت عمده این وضع آن است که دیوان داوری ویژگی های منحصر به فردی دارد که هیچیک از سازمان های داوری، ندارند. افزون بر این، کار دیوان، و ساختار و صلاحیت آن کاملاً محرمانه است. موضوع این نوشته، توضیح و تشریح همین نکته است که اولاً دیوان بین المللی داوری ICC دقیقاً چیست و چگونه کار می کند، و ثانیاً دبیرخانه دیوان چیست و ساز و کار آن چگونه است. برای این منظور، ابتدا ساختار و وظائف دیوان را توضیح می دهیم، سپس به تشریح روابط کاری دیوان و دبیرخانه آن در انجام پاره ای از مهم ترین وظائفی که برعهده دیوان است می پردازیم. وظائف و اختیارات دیوان طیف نسبتاً وسیعی را در برمی گیرد مانند تعیین هزینه های داوری، تشکیل مرجع داوری در ابتدای تشکیل پرونده، رسیدگی به جرح داور یا تعویض داور، و نیز بررسی و مداقه در پیش نویس رأی داوری، و بالاخره تعیین حق الزحمه داوران در پایان رسیدگی داوری.

بدون اینکه ادعا کنیم این نوشته جامع و کامل است، سعی کردیم مبانی و زمینه های اصلی را برای درک ساز و کار دیوان خصوصاً توسط کسانی که به تازگی با داوری ICC آشنا می شوند، فراهم آوریم.[1]

1. ساختار دیوان داوری اتاق بازرگانی بین المللی

برای شناختن دیوان داوری اتاق بازرگانی بین المللی (ICC)، باید هر تصویری که از «دادگاه» داریم کنار گذاریم زیرا دیوان داوری ICC برخلاف اسمش، اساساً دادگاه نیست* بلکه یک رکن اداری است که داوری هایی را که تحت قواعد ICC انجام میشود، مدیریت و نظارت می کند.در این راستا، دیوان داوری مبلغ پیش پرداخت هزینه ها   را در هر پرونده داوری تعیین می کند، وجود قرارداد داوری را به صورت علی الظاهر(prima facia) بررسی می نماید، محل داوری را تعیین می نماید، داور را حسب مورد تایید و یا منصوب می کند و در مورد جرح داور (challenge) رسیدگی و تصمیم گیری می کند، پیش نویس رأی داوری را بررسی و بازبینی می نماید تا کیفیت رأی و قابل اجرا بودن آن را تامین نماید و بالاخره در پایان رسیدگی هر پرونده، مبالغ نهایی قابل پرداخت به داوران (حق الزحمه داوری) و هزینه اداری ICC را تعیین می کند. دیوان داوری درباره موضوعات ماهوی مطروحه در دعاوی، و اینکه کدام یک از طرفین حق دارد و کدام یک باید محکوم به بی حقی شود، مداخله ای نمی کند، بلکه اتخاذ تصمیم در این موضوعات منحصراً برعهده داور یا داوران در هر پرونده خاص است. هم چنین، دیوان داوری درباره نحوه انجام داوری از قبیل زمان تسلیم لوایح طرفین، ارجاع امر به کارشناس و یا مثلاً تعیین تاریخ جلسه استماع دخالت نمی کند و این امور نیز برعهده داور یا داوران در هر پرونده است.[10]

دیوان داوری ICC  از 124 نفر عضو تشکیل شده است که «قاضی دیوان» در معنای اصطلاحی و خاص کلمه نیستند بلکه حقوقدانان برجسته و متخصصین در حقوق و رویه داوری بین المللی می باشند که از 86 کشور در سراسر جهان معرفی شده اند و به ترتیبی که ذیلاً توضیح داده می شود به عضویت دیوان درآمده اند. یکی از اعضای دیوان به عنوان رئیس عمل می کند که 9 نفر نایب رئیس دارد. در حال حاضر، رئیس دیوان از کشور سوئیس است به نام آقای پیر ترسیه (Pierr Tercier) و نواب رئیس از کشورهای استرالیا، برزیل، مصر، فرانسه، هند، ایتالیا، ژاپن، انگلستان و ایالات متحده امریکا میباشند. تنوع اعضای دیوان داوری باعث میشود که دیوان همواره از یک توان تخصصی جامع و در عین حال گوناگون برخوردار باشد. این تخصص جامع و گوناگون به نفع اصحاب دعاوی است، زیرا همین اعضای دیوان با تخصص های گوناگون هستند که در جلسات دیوان شرکت می کنند و درباره موضوعات مربوط تصمیم می گیرند.[11]

اعضای دیوان توسط کمیته ملی ICC در کشورهای مختلف – که یکی از ارکان ICC بشمار می روند – معرفی و پیشنهاد می شوند و پس از بررسی و احراز شرائط و اوصاف ایشان در شورای جهانی (world council) اتاق بازرگانی بین المللی که بالاترین رکن اتاق محسوب میشود، برای مدت 3 سال به عضویت دیوان داوری ICC منصوب میشوند که البته مدت عضویت ایشان قابل تمدید است. اعضای دیوان نمی توانند توسط خود دیوان به عنوان داور انتخاب شوند.به علاوه، اگر یکی از اعضای دیوان به هر نحوی از انحاء در یکی از پرونده های مطروحه در داوریهای ICC مداخله ای داشته باشد (مانند اینکه طرفین دعوی او را به عنوان داور تعیین کرده باشند یا به عنوان وکیل یا مشاور از جانب یکی از طرفین دعوی معرفی شده باشد)، دیوان داوری هیچ یک از مدارک مربوط به آن دعوی به او نمی دهد و حق ندارد در جلسات دیوان یا در مباحث یا تصمیمات دیوان در خصوص آن دعوی خاص حضور داشته باشد و هنگامی که پرونده آن دعوی نزد دیوان مطرح میشود، مکلف است جلسه را ترک کند.

جلسات دیوان داوری در محل اتاق بازرگانی بین المللی در پاریس تشکیل میشود. دیوان، معمولاً پنج بار در هر ماه تشکیل جلسه می دهد (چهار جلسه هفتگی و یک جلسه عمومی). جلسات هفتگی دیوان بصورت آنچه «کمیته دیوان» نامیده میشود تشکیل می گردد. هر «کمیته دیوان» مرکب از سه نفر از اعضای دیوان است: دو نفر عضو همراه رئیس یا یکی از نواب رئیس دیوان که ریاست کمیته را برعهده دارد. جلسات هفتگی کمیته های دیوان از باب تمثیل «موتورخانه» (engine room) دیوان نامیده میشوند زیرا کار اصلی دیوان داوری را همین کمیته ها انجام می دهند. در هر زمان، بیش از 60 پرونده به جهات مختلف برای رسیدگی نزد دیوان مطرح است که، توسط همین کمیته های هفتگی، رسیدگی و تصمیم گیری می شود. در واقع در همین جلسات هفتگی کمیته های دیوان است که تقریباً کلیه تصمیمات لازم به جز پاره ای تصمیمات مهم که در
«جلسات عمومی» ماهانه دیوان (plenary session) گرفته میشود، اتخاذ می گردد.

کلیه اعضای دیوان در جلسات عمومی ماهانه، میتوانند شرکت کنند و از شرکت ایشان استقبال هم میشود. اعضای دیوان همگی در پاریس نیستند، و در کشورهای مختلف در سراسر جهان زندگی می کنند و مشغول کار خود هستند و لذا آن عده از اعضای دیوان که در جلسات ماهانه شرکت می کنند، معمولاً بین 30 تا 50 نفر متغیر است. دیوان بسیاری از تصمیمات مهم را در همین جلسات عمومی ماهانه اتخاذ می کند. تعداد پرونده هایی که در جلسات ماهانه مطرح می گردد به ندرت بیش از 10 فقره است و به مراتب کمتر از آنهایی است که در جلسات هفتگی کمیته ها مطرح میشود. در همین جلسات ماهانه است که دیوان داوری بین المللی فرانسه درباره مسایل مهم تر مانند جرح داور تصمیم گیری می کند و پیش نویس رأی داوری در پرونده های مهم و بزرگ را مورد بازبینی و مداقه قرار می دهد. منظور از پرونده های مهم و بزرگ آنهایی است که مبلغ موضوع ادعا زیاد است یا طرفهای دولتی در آنها درگیر هستند یا مسایل حقوقی پیچیده ای در آنها مطرح است و یا پرونده هایی که یکی از داوران، نظریه مخالف (dissenting opinion) صادر کرده است. یکی دیگر از ویژگیهای جلسات عمومی ماهانه دیوان آن است که یکی از اعضای دیوان داوطلب می شود که به عنوان عضو «مخبر» عمل کند. عضو مخبر پرونده مربوط را مطالعه می کند و نکات مهم آن را استخراج و در جلسه توضیح می دهد و اطلاعات لازم و مطالبی را که دیوان برای تصمیم گیری در موضوع لازم دارد، تهیه و به صورت گزارش ارائه می نماید.

جلسات دیوان محرمانه است.[14] اصحاب دعوی نیز نمی توانند بصورت شفاهی نزد دیوان مرافعه و دفاع کنند و تبادل لوایح به صورت کتبی است که در پرونده موجود است. ضمناً دیوان ملزم نیست دلایل تصمیمات خود را ذکر کند.

2. دبیرخانه دیوان داوری ICC

اداره امور جاری و روزانه بیش از 1200 پرونده که در هر زمان واحد نزد دیوان داوری مطرح است، برعهده دبیرخانه دیوان است. محل دبیرخانه دیوان داوری در مرکز اتاق بازرگانی بین المللی در پاریس است.[15]

در رأس دبیرخانه، دبیرکل قرار دارد که یک معاون و یک نفر مشاور عمومی
(General counselt) او را در انجام وظایفش یاری می دهند. کارکنان دبیرخانه به 60 نفر بالغ می شوند که از 23 کشور با تابعیت های مختلف انتخاب شده اند و همگی زبان انگلیسی و فرانسه را می دانند. کارکنان و اعضای دبیرخانه طوری انتخاب و استخدام میشوند که در دبیرخانه افرادی باشند که 17 زبان دیگر از آن جمله عربی، چینی، هلندی، آلمانی، یونانی، ایتالیائی، پرتقالی و اسپانیایی را به استادی بدانند.

دبیرخانه، هفت گروه حقوقی (تیم) وجود دارد و داوری هایی که به ICC ارجاع می گردد، حسب مورد به یک تیم حقوقی ارجاع میشود و همان گروه حقوقی عهده دار امور دفتری و نظارت بر جریان داوری خواهد بود. هر گروه حقوقی، مرکب است از 5 عضو تمام وقت است: یک نفر مشاور که حقوقدان است و گروه را اداره می کند، دو نفر معاون او و دو نفر منشی. ترکیب گروههای حقوقی در دبیرخانه طوری است که با مناطق فرهنگی و جغرافیایی مختلف در سراسر دنیا هماهنگ و متناسب باشد.

پس از اینکه دعوای جدیدی در داوری ICC مطرح شد، دبیرکل آن را به یکی از گروه های حقوقی هفتگانه ارجاع می کند و هنگام ارجاع، عواملی مانند تابعیت اصحاب دعوی، محل داوری، زبان داوری و نیز قانون حاکم را در نظر می گیرد. به طور کلی، رویه این است که در ارجاع پرونده ها به یک گروه حقوقی، دانش حقوقی، سوابق و زمینه های فرهنگی اعضای گروه مربوط و نیز مهارت های ایشان در زبان خارجه حتی الامکان با موضوع دعوای مطروحه متناسب و سازگار باشد. در این راستا، تلاش میشود که پرونده به گروه حقوقی ارجاع شود که زبان اصحاب دعوی را در استعمال حقیقی و حتی مجازی و استعاری آن بدانند.